Historyczny projekt edukacyjny jako metoda pracy z uczniami
- na przykładzie projektu O tym nie można zapomnieć – spotkania  z kobietami, które przeszły piekło obozów i łagrów

Początki projektu „O tym nie można zapomnieć…”

miały miejsce w marcu 2011 r. Do Centrum Edukacyjnego IPN im. J. Kurtyki  Przystanek Historia, gdzie wówczas pracowałam, przyszły Hanna Nowakowska, prezes Fundacji Ja kobieta i Elżbieta Sęczykowska, prezes Fundacji Mecenat Sztuki z propozycją zorganizowania seminarium, podczas którego młodzież szkolna spotkałaby się z kobietami, byłymi więźniarkami obozu w Ravensbrück. Obie panie w 2010 r. wzięły udział w obchodach rocznicowych związanych z wyzwoleniem obozu i zauważyły, że w innych krajach, z których pochodziły byłe więźniarki, podejmuje się więcej działań edukacyjnych dla młodzieży, upamiętniających przeżycia osób więzionych w KL Ravensbrück. Byłam przekonana, że samo spotkanie – rodzaj debaty, którą panie zaproponowały, nie przyniesie oczekiwanych przez nie rezultatów. Do takich spotkań młodzież powinna być przygotowana, mieć pewien zasób wiedzy, a także rozumieć, w jakim celu spotyka się ze starszymi osobami. Zaproponowałam opracowanie harmonogramu projektu edukacyjnego, do którego można by zaprosić również nauczycieli. W rezultacie powstał opis projektu, który został rozesłany do szkół ponadgimnazjalnych województwa mazowieckiego jako oferta dodatkowych zajęć edukacyjnych. Jednocześnie nawiązałam kontakt z Fundacją Polsko-Niemieckie Pojednanie, by odnaleźć żyjące kobiety, byłe więźniarki obozu w Ravensbrück.

Harmonogram projektu…

zakładał kilka etapów. Pierwszym było wprowadzenie uczniów w tematykę obozu
w Ravensbrück. Nauczyciele, którzy zgłosili uczniów do udziału w projekcie, otrzymali scenariusz lekcji opracowany przez p. Olgę Tumińską z Biura Edukacji Publicznej IPN i poprowadzili w swoich szkołach zajęcia. Zaproponowałam, aby scenariusz zawierał jako polecenie pracy domowej dla uczniów napisanie listu do nieznanej kobiety, która doświadczyła przeżyć obozowych. Tego rodzaju zadanie nie tylko skłania do poznania faktów, jakie miały miejsce podczas wojny, ale  sprawia, że w osobie piszącej uruchamia się wyobraźnia i empatia, jakiej komponentem poznawczym jest decentracja, czyli umiejętność przyjęcia innego niż własny sposobu myślenia.  Kilkuosobowe zespoły uczniów, które zdecydowały się na napisanie listu do jednej z byłych więźniarek, zostały zaproszone do udziału w warsztatach przygotowujących do spotkania ze świadkiem historii i zaznajamiających z techniką dokumentowania jego relacji w formie notacji historycznej. Warsztaty (wspólne dla zespołów uczniów i nauczycieli, ich opiekunów) przeprowadzili pracownicy IPN. Ich przebieg odda najlepiej fragment artykułu do szkolnej gazety autorstwa Pauliny Adamiak, uczennicy IV L O im. S. Sempołowskiej w Lublinie:

„O tym nie można zapomnieć…”. Hasło rzucone przez naszą wychowawczynię, p. Ewę Mochol. Niezwykle interesujący projekt - to pierwsze co przyszło nam na myśl. Bierzemy udział! (…) Dokładne zapoznanie z regulaminem. Lekki strach. Czy damy sobie radę?
W końcu pierwszy wyjazd do Warszawy. Przyjazna atmosfera. Nowi, ciekawi ludzie, w dodatku w naszym wieku. Warsztaty z inicjatorką projektu p. Anną Klimowicz. Niezwykle miłą i sympatyczną osobą. Rozmowy, rady dotyczące wywiadu ze świadkiem historii. Nauka jak rozmawiać. Niby coś banalnego, ale jednak bardzo istotnego i ważnego. Uczenie odpowiedniego zachowania w niespodziewanych sytuacjach. Przygotowanie nas do łez, chwili ciszy, krzyku… Potem spotkanie z kamerzystą. Wielki krąg i kilkanaście osób, które często po raz pierwszy miały mieć w ręku kamerę. Obcowanie z nią było niekiedy zabawne, ale też często bardzo trudne. I cenne rady. Jak ustawić  sprzęt? Jakie dobrać światło? Co może być tłem? Trzymać kamerę w ręku czy użyć statywu? Potem nagrywanie własnych filmików. Najbardziej zabawny moment. Śmiech przy ich oglądaniu. Spotkanie dobiega końca.(…) W naszych głowach zaczęła powstawać konstrukcja spotkania z … nieznanym, obcym nam człowiekiem.

Kolejnym etapem projektu

było seminarium dla uczniów i nauczycieli z udziałem byłych więźniarek KL Ravensbrück. Seminarium rozpoczynało się od głośnego odczytania przez młodych ludzi listów, jakie wcześniej napisali do nieznanych im kobiet. Obecna na spotkaniu dziennikarka, pani Elżbieta Kisielewska zrelacjonowała je tak:

(…) Piszę to z powodu wspaniałej ciszy, jaką usłyszałam na spotkaniu z kobietami, które przeżyły obóz Ravensbruck; młodzi ludzie czytali tam swoje listy do tych, wcześniej im nieznanych, kobiet. Ta cisza trzymała za gardło wszystkich słuchających, a wplątywały się w nią jedynie pojedyncze słowa wzruszonych adresatek.
W prostych, zwyczajnych, ale wcale nie stereotypowych słowach młodzi ludzie pokazali, że ich wrażliwość wcale nie jest mniejsza od naszej. Że są w stanie przejąć się dramatycznym losem tych kobiet, odczuć żal i współczucie. Że bolesne doświadczenia budzą w nich mądrą refleksję. I samoświadomość, gdy przyznają, że nie byliby w stanie przetrzymać tak okrutnego losu. I że są pełni szacunku wobec psychicznej siły bohaterek. (…)

Wspólne seminarium umożliwiło młodzieży umówienie się na kolejne, indywidualne już spotkania z kobietami – świadkami historii, które zdecydowały się opowiedzieć o swoich przeżyciach i wyraziły zgodę na utrwalenie swoich wspomnień w postaci notacji. 17 czerwca 2011 r. w siedzibie Centrum Edukacyjnego IPN Przystanek Historia miał miejsce finał tego pilotażowego projektu. Jedenaście zespołów z siedmiu liceów – dwóch warszawskich i pięciu podwarszawskich – zaprezentowało rezultaty swojej pracy, czyli opracowane notacje. Wzruszenie było obustronne – młodzież była pod wrażeniem niezwykłego hartu ducha, jakim wykazały się kiedyś, będąc w ich wieku byłe więźniarki, zaś ravensbrüczanki, podziwiały wrażliwość, takt i zaangażowanie młodych ludzi zgłębiających historię utkaną z ich trudnych losów. Powodzenie pilotażu sprawiło, iż decyzją Dyrekcji BEP IPN projekt umieszczony został ofercie edukacyjnej Biura Edukacji Publicznej IPN Centrala na rok szkolny 2011/2012.
Wszyscy realizujący pilotaż projektu wzięli udział w uroczystościach obchodów 67. rocznicy wyzwolenia obozu w Ravensbrück. Tam zaprezentowali wyniki swojej pracy. Publiczności rozdano publikację opisującą przebieg pilotażu projektu. Wspólny wyjazd nauczycieli, uczniów i byłych więźniarek obozu był dla nich ważnym przeżyciem.

W kolejnym roku

pod namową nauczycieli z kilku gimnazjów projekt zaadresowałam także do uczniów II klas gimnazjalnych, którzy na lekcjach języka polskiego poznają i omawiają utwory literackie związane z II wojną światową. Akces do projektu zgłosiło 38 zespołów uczniowskich z 26 szkół z całej Polski (146 uczniów oraz 30 nauczycieli). Wobec takiej liczby realizujących projekt zespoły zostały poproszone o wybranie do prezentacji finalnej pięciominutowego fragmentu z opracowanej przez siebie notacji. Projekt przeobraził się częściowo w konkurs. Powołana na jego potrzeby komisja ekspertów oceniała (wg kryteriów przesłanych wcześniej uczestnikom projektu) zespoły prezentujące najciekawsze fragmenty wywiadów. Wyróżnieni uczniowie wraz z nauczycielami – opiekunami w kwietniu 2013 r. wspólnie z byłymi więźniarkami wzięli udział w uroczystych obchodach 68. rocznicy wyzwolenia obozu w Ravensbrück. Dzięki nawiązanej wcześniej współpracy z edukatorami z Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Ravensbrück, polska młodzież realizująca projekt miała okazję po raz drugi pokazać rezultaty swojej pracy przed międzynarodową publicznością.

Modyfikacja projektu

nastąpiła w roku szkolnym 2013/14. Dyrekcja BEP IPN zaprosiła do pomocy w jego realizacji oddziałowe BEP IPN. Do projektu zgłosiło się 48 szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z terenu całej Polski (w woj. mazowieckim 27 szkół), czyli ogółem ponad 400 uczniów. Chcąc pozyskać większą liczbę świadków historii zmieniono nazwę projektu na „O tym nie można zapomnieć.. – spotkania z kobietami, które przeszły piekło obozów i łagrów”. Zostały opracowane dodatkowe scenariusze lekcji dla nauczycieli oraz lista publikacji i filmów, jakie warto polecić młodzieży. Zadania projektowe zostały wzbogacone o udokumentowaną wizytę w miejscu pamięci i wypełnienie kart zadaniowych oraz napisanie eseju nt.  Dlaczego pomimo upływu lat, wciąż mówi się o zbrodniach totalitaryzmów XX wieku? lub Społeczne konsekwencje II wojny światowej. Warsztaty przygotowujące do spotkania ze świadkiem historii służą rozwijaniu umiejętności uczniów i nauczycieli, zaś dwa spotkania seminaryjne pogłębiają ich wiedzę (nie tylko historyczną). Nadal bardzo ważnym elementem projektu jest ogólnopolska prezentacja finałowa, podczas której wszystkie zespoły prezentują najciekawszy pięciominutowy fragment notacji. Komisja ekspertów ocenia wystąpienia uczniów, decydując tym samym, które zespoły wezmą udział w kolejnej uroczystości obchodów wyzwolenia obozu w Ravensbrück.

Cele, jakie realizuje projekt „O tym nie można zapomnieć…” zostały opisane jako:
cele ogólne projektu:

• dostarczenie uczniom wiedzy na temat dwóch typów władzy totalitarnej – zbudowanej w Niemczech - opartej na nacjonalizmie i rasizmie oraz powstałej w ZSRR - odwołującej się do komunizmu i pojęcia klasy;
• zgromadzenie materiału notacyjnego, stanowiącego punkt wyjścia do refleksji na temat konsekwencji społecznych i psychologicznych ustroju totalitarnego

oraz

cele szczegółowe:
Uczniowie i nauczyciele realizujący projekt:

• poszerzą wiedzę na temat sytuacji w świecie, Europie i Polsce na początku XX wieku, a w szczególności będą potrafili wyjaśnić genezę i konsekwencje dwóch totalitaryzmów;
• zdobędą wiedzę na temat deportacji ludności polskiej do nazistowskich obozów i miejsc pracy przymusowej oraz deportacji z Kresów Wschodnich w głąb ZSRR – będą potrafili wymienić okoliczności, w jakich dochodziło do wywózki i miejsca wysiedleń
• zdobędą wiedzę na temat indywidualnych losów kobiet – byłych więźniarek obozów koncentracyjnych i łagrów w czasie II wojny światowej;
• będą znali warunki życia w łagrach i obozach koncentracyjnych;
• dowiedzą się, w jaki sposób przygotowywać się do spotkania ze świadkiem historii, formułować pytania i przeprowadzać rozmowę ze świadkiem historii;
• nauczą się wykorzystywać świadectwa autobiograficzne świadków, które pozwolą im zejść z abstrakcyjnego poziomu podręcznikowych danych statystycznych do poziomu losów konkretnej jednostki;
• nauczą się dokumentowania relacji świadków historii w formie notacji historycznej;
• rozwiną  krytyczne podejście do źródeł historycznych;
• rozwiną poczucie empatii i szacunku w stosunku do osób starszych, doświadczonych przez piekło obozów koncentracyjnych i łagrów;
• rozwiną umiejętność pracy w zespole;
• rozwiną umiejętności interpersonalne;
• uświadomią sobie, jakie wartości i postawy  pozwoliły przetrwać jednostkom w ekstremalnych warunkach;
• uświadomią sobie, jaką tragedią dla ludzkości były totalitaryzmy XX wieku;
• sformułują własne refleksje na temat represyjności systemu totalitarnego;
• docenią historię mówioną jako cenne źródło informacji historycznej.

Rezultaty twarde projektu O tym nie można zapomnieć

to bogaty materiał notacyjny, często nagrania kilkugodzinne. Opowieści chwytające za gardło, budzące trwogę, wzruszenie i podziw dla ludzkiej wytrzymałości, woli przetrwania, prób ocalenia godności w warunkach, w których wydawałoby się to niemożliwe. Warto pomyśleć o dalszym ich wykorzystaniu.

Jest też wartość dodana, której nie sposób zmierzyć,
bo nauczyciele, którzy zachęcili młodzież do projektu, zauważają, że uczniowie pod wpływem spotkań z kobietami, byłymi więźniarkami obozów koncentracyjnych, zmieniają się. Proszą o wskazanie dodatkowych lektur, dopytują najbliższych o historię własnej rodziny, stają się bardziej otwarci i lepiej ze sobą współpracują. Zdarza się, że przewartościowują postrzeganie swojego życia.

 Jako nauczycielka historii uważam, że tego typu projekty są bardzo ważne dla młodzieży, gdyż pozwalają na skonfrontowanie wiedzy książkowej z rzeczywistością; umożliwiają im dotarcie do źródeł i zainteresowanie tematem. Dużym przeżyciem dla uczestników konkursu jest rozmowa ze świadkiem podczas osobistego spotkania. Ważne jest kształtowanie umiejętności układania pytań i odpowiedniego ich wykorzystania. Wyjazd do Warszawy i prezentacja projektu przed zgromadzonymi uczniami, nauczycielami i byłymi więźniarkami obozu w Ravensbruck stanowiła nie lada wyzwanie dla mojej grupy gimnazjalnej. Dla młodzieży projekt był niezapomnianą lekcją żywej historii, która uczy tolerancji, wrażliwości i zrozumienia drugiego człowieka.

    Albina Rosłanowska, ZS nr 3 Gimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi nr 10 we Wrocławiu

Uczniowie po raz pierwszy mieli możliwość wziąć udział w tego typu przedsięwzięciu. Poznali stronę techniczną przeprowadzenia notacji historycznej, a przede wszystkim spotkali się ze świadkami historii, którą znają tylko z podręczników, książek, filmów... Nie bez znaczenia było także, zaobserwowane przeze mnie, nawiązanie kontaktów z rówieśnikami z innych szkół z różnych miejscowości.

    Włodzimierz Chybowski, LO Sokołów Podlaski

Biorę udział w tym projekcie po raz pierwszy. (…) Wczoraj prezentowaliśmy nasz montaż na forum całej szkoły w ramach  festiwalu nauki i podsumowania innych działań szkoły. Otrzymaliśmy brawa od uczniów i nauczycieli.  Wielu uczniów poprosiło mnie o cały wywiad z Panią Półtawską. (Już nie wspomnę o całej mojej rodzinie oglądającej dwukrotnie ten półtoragodzinny materiał).  Wywiązała się długa, moim zdaniem, bogata dyskusja. Uczniowie nie tylko ci biorący udział w projekcie z dużym zaangażowaniem i empatią wyrażali się o paniach byłych więźniarkach. Na pewno wykorzystam materiał na lekcjach w następnych latach.

    Agata Stankiewicz, LO Kraków
               
W mojej ocenie ten projekt jest wspaniałym przedsięwzięciem pokazującym młodzieży pewną "abstrakcję", którą dla niej stanowią obozy koncentracyjne. Na początku uczestnicy projektu z mojej szkoły traktowali ten projekt trochę z przymrużeniem oka. Częściowo chodziło im o to, aby "zerwać się" z lekcji, jadąc do IPN-u na spotkania. Jednak spotkania ze świadkiem historii coś w nich odmieniło. Tak jakby spadła im jakaś zasłona. Byłem zaskoczony wzrostem ich motywacji do zrobienia filmów. Poza tym oni nadal utrzymują kontakt z tymi paniami, poprzez telefony itp. Myślę, że to pokazuje długofalowe skutki projektu, które zostawią ślad i zaprocentują w przyszłości. Odniosłem wrażenie, że ta "abstrakcja" jaką były obozy, stała się dla nich bliższa. Wielu uczniów mojej szkoły, nawet nie biorących udziału w projekcie, a np mieszkających we wspólnym pokoju w internacie szkolnym, zaczęło wertować książki i strony internetowe dotyczące Ravensbruck. Zatem w mojej szkole projekt miał znacznie większe oddziaływanie, niż tylko objęcie swoim wpływem uczestników projektu oficjalnie zgłoszonych. Po spotkaniu z p. Zofią Taciak, kilku uczniów przyszło do mnie z pytaniem, czy nie mam jakiś książek na temat Ravensbrück (interesowały ich "króliki"). Byłem zaskoczony, że kilka osób przeczytało wypożyczone przeze mnie z BUW monografie Ravensbrück i wspomnienia kobiet z tego obozu. Myślę, że udział w tym projekcie odsłonił im kawałek historii, której nie mieliby szans poznać na lekcjach.

    Marcin Gogolewski, nauczyciel historii, LO w Komornicy

W imieniu nauczycieli języka polskiego i historii z Zespołu Szkół w Legionowie bardzo dziękuję za niezwykle ważny dla młodego pokolenia projekt „O tym nie można zapomnieć”. Realizacja zadań projektowych wyzwoliła niezwykłą aktywność naszych podopiecznych
i zmobilizowała do płynącego z wewnętrznej potrzeby poznawania przeszłości – również tej naznaczonej tragicznymi wydarzeniami wojennymi. Przemyślany i bardzo spójny układ zadań projektowych daje młodym ludziom szansę na wędrowanie  śladami wielkich bohaterów narodowych i bezimiennych uczestników wydarzeń, o których nie powinniśmy zapomnieć, aby już nigdy nie powtórzyły się sytuacje, kiedy „człowiek człowiekowi (staje się) wilkiem” – jak pisał Edward Stachura. Gratulujemy pomysłodawcom projektu i życzymy, aby dzięki Państwa inicjatywom wzrastała świadomość historyczna młodych ludzi, pozwalająca im dostrzegać ciągłość  dziejów i ich przyczyno-skutkową zależność.

    Ewa Zalewska, nauczycielka języka polskiego, Gimnazjum nr 4 w Legionowie, 2014 r.

W pewnym momencie jakoś tak się nieoficjalnie zrobiło, ciepło i rozmawialiśmy, jak w gronie znanych już sobie osób. Ja teraz już jestem po spotkaniu z młodzieżą, która była na lekcji z Sybirakami - są zachwyceni, zdumieni tym, że tacy starzy, obcy ludzie byli dla nich serdeczni i bardzo ciepli. Usłyszeli o wydarzeniach w taki sposób, w jaki nigdy nie przeczytają  w podręczniku i mają tego świadomość. Niektórzy są ciągle wstrząśnięci, niektórzy zdziwieni,  że zesłania tak właśnie wyglądały. O Syberii słyszeli wszyscy, ale o Kazachstanie i innych miejscach już nie. Dziękuję za zorganizowanie spotkania.

    Aneta Tarnowska, nauczycielka historii w Zespole Szkół nr 7 im. Z. Bońkowskiego w Warszawie, marzec 2015 r.


Uczniowie, którzy brali udział w projekcie, włączają się w kolejne przedsięwzięcia. Dzięki zaangażowaniu p. Doroty Myśliwskiej, nauczycielki historii z 63. LO im. L. Kossutha w Warszawie oraz przychylności Dyrekcji tej szkoły i pasji działania uczniów, na zewnętrznej ścianie budynku szkoły w kwietniu 2014 r. został odsłonięty mural poświęcony upamiętnieniu tragedii kobiet więźniarek KL Ravensbrück. Uczniowie tej szkoły regularnie organizują spotkania z byłymi więźniarkami, starając się zainteresować innych ich historią. Co jakiś czas odbieram telefony od kobiet – świadków historii, które z satysfakcją opowiadają o kolejnych spotkaniach z młodzieżą, o tym, że uczniowie pamiętają o ich imieninach, składają im życzenia z okazji świąt, zapraszają do swoich szkół.

Kolejne zespoły uczestniczące w projekcie podejmują różne związane z tematyką projektu działania wychodząc z własną inicjatywą i swoimi pomysłami.

1 października 2014 r. w siedzibie Centrum Edukacyjnego IPN im. J. Kurtyki Przystanek Historia w Warszawie odbyła się uroczystość przekazania Instytutowi Pamięci Narodowej reliefów autorstwa byłej więźniarki Ravensbrȕck, p. Marii Hiszpańskiej – Neuman pt. „Zamordowane miasto”  oraz rzeźby Aleksandry Kann – Bogomilskiej (córki p. Zofii Pociłowskiej - Kann, również byłej Ravensbrȕczanki) przedstawiającej 15 - letniego powstańca warszawskiego Mirosława Temeriusza, ps. „Mirex”, jej kuzyna.  W czasie uroczystości, której data zbiegła się z 70. rocznicą upadku Powstania Warszawskiego, goście obejrzeli kilka fragmentów wspomnień kobiet byłych uczestniczek Powstania Warszawskiego. Wspomnienia oczywiście nagrane zostały przez uczniów  w ramach projektu edukacyjnego „O tym nie można zapomnieć…”. O tragicznych dniach
z sierpnia 1944 r. można było później porozmawiać z kilkoma uczestniczkami Powstania, które po jego upadku zostały wywiezione do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Całość wydarzenia uświetnił prawdziwie artystyczny występ uczniów z LXXXIII LO im. E. Konopczyńskiego pt. „Powstańcze impresje”.

17 grudnia 2014 r. z inicjatywy chłopców – uczniów z Gimnazjum na ul Dolnej w Warszawie dla Pań z Koła Ravensbrüczanek oraz osób zaprzyjaźnionych i współpracujących ze sobą w projekcie O tym nie można zapomnieć.. odbyło się spotkanie z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Ponieważ była to inicjatywa wcześniej nie zaplanowana i „niezabudżetowana”, poczęstunek zorganizowaliśmy własnym sumptem. Poczęstowaliśmy się „składkowo” tym, co kto przyniósł. Okazało się, że stoły wprost się uginały pod ciężarem smakołyków. Pani Olga Gronowska – Pszczoła, opiekunka zespołu chłopaków z MOW zgłoszonych do projektu O tym nie można zapomnieć.. zapowiedziała, że chłopcy przygotowali już własnoręcznie małe upominki dla każdej z Pań byłych więźniarek. Ta informacja zmobilizowała też uczennice z  LXII Liceum Ogólnokształcącego Mistrzostwa Sportowego im.  Gen. Andersa, które również przygotowały prezenty. Zaprzyjaźnionym „swoim” Paniom przekazali upominki pod choinkę również uczniowie II LO im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Świdniku

Najpierw obejrzeliśmy poruszający spektakl pt. Rozmowa z ojcem z repertuaru Teatru Moralnego Niepokoju prowadzonego przez Pana Marcina Kostyrę w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym na ul. Dolnej w Warszawie. Później Adrian Makar, wychowanek z MOW, słynny finalista 7. edycji programu telewizyjnego Mam talent! zaśpiewał kolędę i złożyliśmy sobie życzenia, dzieląc się opłatkami przeniesionym przez kapelana Koła Ravensbrȕczanek, księdza Roberta Ogrodnika. Panie z Koła Ravensbrȕczanek, nauczyciele i uczniowie otrzymali od BEP IPN upominki w postaci publikacji i pendrive’wów.

Kolejnym ponadprogramowym wydarzeniem związanym z projektem była premiera spektaklu pt. „Noc wigilijna”. Tekst sztuki napisała pani Zofia Pociłowska - Kann w czasie pobytu w obozie. Dziewczyny z polskiego baraku wystawiły ją po kryjomu w wigilijną noc 1943 r. Tekst sztuki znajduje się w zbiorach Muzeum Martyrologii Pod Zegarem w Lublinie. Kiedy podczas udziału w obchodach 69.rocznicy wyzwolenia obozu Ravensbrȕck usłyszała  o tym pani Ewa Bednarczyk, polonistka z LXXXIII LO im. Emiliana Konopczyńskiego
w Warszawie, natychmiast zadeklarowała: - Wystawimy to z moją grupą teatralną! I słowa dotrzymała. 5 lutego 2015 r. młodzież z grupy teatralnej TESPIS działającej przy LXXXIII LO im. E. Konopczyńskiego zaprezentowała spektakl w CE IPN im. J. Kurtyki Przystanek Historia.
W roku szkolnym 2014/15 projekt realizowało 340 uczniów w 32 szkołach w Polsce pod opieką 37 nauczycieli.

Projekt spełnia założone cele. Również rozrasta się, przede wszystkim dlatego, że przemyślany metodycznie, nie koncentruje się wyłącznie na dostarczaniu wiedzy historycznej - uruchamia emocje, daje okazję do wzajemnego poznania się i integracji osób, które w nim biorą udział, jak też otwiera im możliwość występowania z własnymi inicjatywami.
 
Anna Klimowicz, edukator,
Biuro Edukacji Publicznej IPN
Sekcja Edukacji Historycznej